De voordelen van social design binnen gedragsverandering

Herken je dit? Je wil wel gezonder eten, maar die scherpe aanbieding van je lievelingschips is gewoon niet te weerstaan. Sterker nog: voordat je er erg in hebt ligt de zak al in je mandje. Of misschien heb je een campagne gezien over de voordelen van de aanschaf van zonnepanelen, maar hier heb je simpelweg het budget niet voor. Of misschien zou je wel wat minder vlees willen eten, maar vind je dit lastig, omdat je gezin wel dagelijks vlees eet.

Grote kans dat je jezelf in minstens een van deze voorbeelden herkent. Dit zijn allemaal gevallen waarbij er al verschillende -goed onderbouwde- campagnes en initiatieven bestaan om jouw gedrag te veranderen. Toch lukt het veel mensen niet om definitieve verandering door te voeren. Hoe komt dit toch?

De complexe realiteit
Er bestaat helaas geen eenduidige manier om menselijk gedrag te veranderen. Als dat wel zo was aten we allemaal gezond, verduurzaamden we als een trein en en at iedereen minder vlees. Maar zo simpel is het niet. Talloze factoren beïnvloeden bewust – maar vaak ook onbewust – ons gedrag. Factoren zoals onze opvoeding, biologische kenmerken, onze normen en waarden, de sociale omgeving, de inrichting van de fysieke omgeving, de toon waarop iets gevraagd wordt en nog veel meer. Kortom, menselijk gedrag is gigantisch complex. Wanneer gedragsveranderingsoplossingen of campagnes ‘van bovenaf’ worden bedacht, dan zien we vaak veel van deze ‘complexere factoren’ over het hoofd. En zo ontstaat het gevaar dat een in theorie sterke campagne, onvoldoende aansluit op de complexe realiteit waarin we leven. Met als gevolg: geen gedragsverandering.

Is social design de oplossing?
Social design biedt een werkwijze die deze complexe realiteit erkent en als uitgangspunt neemt voor het bedenken van (gedragsveranderings)oplossingen. Social design heeft nog geen eenduidige definitie, waardoor bureaus en organisatie hier net een andere betekenis aan kunnen geven. Behaviour Club ziet social design als een gestructureerde aanpak om oplossingen voor complexe maatschappelijke vraagstukken te ontwerpen.

Complexe maatschappelijke uitdagingen worden opgelost of verbeterd door samen met belanghebbenden op een creatieve manier de oplossing ‘te ontwerpen’. Doordat diverse belangen en perspectieven van de doelgroep en andere stakeholders worden meegenomen, sluit de oplossing vaak veel beter aan op de behoeftes van de mensen die ermee te maken hebben.

Bij Behaviour Club wordt social design toegepast door te werken met het Double Diamond model. (Dit model kunnen we overigens ook integreren in het BOOST-proces). De Double Diamond verdeelt het social design proces in de 4 opeenvolgende fasen; discover, define, develop & deliver.  Zoals de naam al zegt, vormen die fasen samen twee diamanten. De eerste diamant is gericht op het probleem terwijl de laatste diamant over de oplossing gaat. 

Figuur 1.1 Het Double Diamond model geïnspireerd door The Design Council.

In deze blog worden vier centrale principes van social design binnen gedragsverandering uitgediept.

Die principes zijn:

  1. Verbreden om te verdiepen
  2. Inclusief ontwerp
  3. Creatief & innovatief
  4. Flexibel & iteratief

Deze principes leren ons over de voordelen van social design en hoe deze aanpak aan succesvolle gedragsverandering bijdraagt.

Voordelen van social design voor gedragsverandering

1. Verbreden om te verdiepen

Probleemverkenning
Vaak start een gedragsveranderingsproject met een hulpvraag en een doelstelling vanuit de opdrachtgever, waar gedragsveranderaars vervolgens een oplossing voor ontwikkelen.

Tijdens een social design proces starten we direct anders. Gedurende de eerste verbredende fase (discover) gaan we éérst de context en omgeving van een probleem uitdiepen. Dit in samenwerking met de doelgroep en andere stakeholders. We gaan in gesprek met belanghebbenden en proberen ons écht in hun belevingswereld te verplaatsen. We ontdekken welke gedachten, gevoelens, normen en waarden er (rondom het probleem) spelen. De context wordt onderzocht door vragen te beantwoorden zoals: Wie hebben er invloed op het probleem of worden hierdoor beïnvloed? In welke fysieke omgeving vindt het gedrag plaats? Welke maatschappelijke thema’s spelen een rol in het leven van deze mensen? Wat is de economische situatie en hoe heeft dit invloed op het gedrag van mensen?

Door stil te staan bij deze vragen ontstaat er een diepgaand begrip van de mensen over wie het gaat en hun belevingswereld. Er ontstaat beter zicht op de factoren die relevant zijn voor het probleem en dus ook voor de oplossing. Na deze verbreding wordt pas bepaald wat de probleemstelling en doelstelling zijn (define). De oorspronkelijke hulpvraag wordt gespecificeerd en sluit nu veel beter aan bij de specifieke context en betrokkenen.

Oplossingen ontwerpen
Nu pas gaan we werken aan de oplossing. Dit doen we opnieuw sámen mét de betrokkenen. In de develop fase worden verschillende betrokkenen gevraagd om zelf oplossingen te verzinnen. Hier wordt nog niet gefocust op de haalbaarheid van de oplossingen.

Er zijn veel verschillende creatieve methodieken die je hiervoor in een social design proces kunt inzetten. Binnen Behaviour Club hebben we recent brainwriting in de develop fase ingezet om ons eigen plangedrag te veranderen. In korte tijd schreef iedereen een aantal oplossingen op post-its. Die post-its gaven we vervolgens aan elkaar door, waarna we elkaars ideeën aanvulden en uitbreidden. Door op deze manier te werken ontstonden er verschillende creatieve oplossingen, waarbij meerdere perspectieven werden samengebracht. Uiteindelijk werd in een vervolgoefening dit grote aantal oplossingen teruggebracht tot enkele oplossingen die we willen gaan uittesten (deliver).

Figuur 1.2 Behaviour Club interne brainwriting sessie

Kortom: eerst verbreden tijdens de probleemfase en oplossingsfase is ontzettend waardevol. Verschillende perspectieven worden belicht en er ontstaan oplossingen die op meerdere belangen en factoren inspelen.  

2. Inclusief ontwerp

Een tweede principe van social design is ‘inclusief ontwerp’. Dit houdt in dat we in plaats van dat we interventies of campagnes vóór mensen gaan ontwikkelen, we ze samen mét mensen gaan ontwikkelen.

Vaak is de groep mensen van wie het gedrag moet worden veranderd groot en uiteenlopend en spelen er veel extra factoren in de omgeving een rol. Dan is het uitdagend om campagnes & interventies te bedenken die op deze diversiteit aan behoeftes en complexe realiteit aansluiten. Door meerdere partijen te betrekken ontstaat een vollediger beeld van de doelgroep en worden onderlinge overeenkomsten en belangrijke thema’s ontdekt. Neem het tegengaan van klimaatverandering waarbij beleidsmakers, politici, boeren, bedrijven en burgers verschillende belangen vertegenwoordigen. Gedragsveranderaars moeten begrijpen wat deze mensen drijft, in welke context ze zich begeven, welke waarden ze delen en welke behoeftes ze hebben. Door mensen in het gehele ontwerpproces mee te nemen, krijg je een veel beter beeld van hun belevingswereld en ontwikkel je oplossingen die vaak beter aansluiten op de complexe realiteit waarin mensen leven.

Bij Behaviour Club hebben we daarom bij diverse projecten al in een vroeg stadium de doelgroep benaderd, om samen met hen te kijken hoe zij tot bepaald gedrag komen en waar zij nood aan hebben om verandering te bereiken.

De kans op verandering neemt toe
Een bijkomend voordeel van mensen laten meedenken over het veranderen van gedrag, de kans op daadwerkelijke gedragsverandering vergroot. Vanuit de psychologie is bekend dat we graag gedrag vertonen wat past bij eerdere gedragingen of gedachten. We willen consistent zijn in onze woorden en acties waardoor we eerder geneigd zijn ons gedrag te veranderen, wanneer we hebben uitgesproken dit te doen. Dus indien we bijvoorbeeld hardop uitspreken dat we 1 dag in de week geen vlees eten, is de kans groter dat dit ons lukt. 

Nog een voordeel van co-creatie is dat weerstand tegen verandering afneemt. Wanneer oplossingen worden opgelegd, schieten mensen eerder in de weestand. “Ik bepaal zelf wel wat ik doe”, wordt dan al snel het sentiment. Wanneer we worden betrokken bij de probleemverkenning en inbreng hebben in de oplossingsrichting, voelen we ons gehoord en staan we meer open voor verandering.

3. Creatief & innovatief

Het derde principe gaat over het toepassen van creatieve werkvormen maar ook het ontwikkelen van creatieve en innovatieve oplossingen. Social design nodigt uit om creatieve werkvormen toe te passen in alle fasen van het proces. Zowel in de onderzoeksfase als in de ontwerpfase. Niet alle doelgroepen zitten te wachten op stoffige interviews en lange vragenlijsten. Om ze toch te betrekken en te horen, kunnen creatieve werkvormen worden ingezet. Bestaat je doelgroep uit jongeren? Bedenk dan een interactieve en laagdrempelige manier om ze te betrekken. Waarschijnlijk dat samen een potje voetballen veel meer informatie over deze doelgroep oplevert dan dat stoffige interview.

Ook in het ontwerpen van oplossingen kunnen we creatiever en innovatiever worden. Oplossingen zijn niet beperkt tot een campagne of nudge. Je zult zien dat stakeholders laten meedenken kan leiden tot verrassende out-of-the-box ideeën.  

Een voorbeeld van zo’n oplossing is het XTC-parfum (XTACY) dat door het OM is ontwikkeld om buurtbewoners te helpen sneller XTC-labs te herkennen en te melden. XTC-labs verspreiden namelijk een typische anijsgeur. Door mensen dit parfum te geven, maken ze sneller de koppeling tussen deze geur en een XTC-lab.

Bron afbeelding: NOS

4. Flexibel & iteratief

Het laatst besproken principe gaat over de flexibele & iteratieve aard van social design. De stappen van de Double Diamond bieden structuur aan een doorgaans ongestructureerd creatief proces. Maar het is geen strak stappenplan waar je niet vanaf mag afwijken. De hele aanpak is gebouwd op het feit dat ontwerpen voor maatschappelijke problemen complex, lastig en niet-lineair is. Dat betekend dat je het proces eigen mag maken én dat je regelmatig terug naar de tekentafel zult gaan.

Voornamelijk in de laatste fase van oplossingsontwerp is hier sprake van. In die fase bouw je zogenoemde ‘prototypes’ die je kunt gaan testen. Het woord prototype associeer je misschien met technische producten, smaar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Prototyping is in werkelijkheid niks anders dan een laagdrempelige manier van testen en feedback opdoen. Dit kan in de vorm van een eerste versie van een beleidsstuk, een maquette van lego of karton of een voorstel voor kleur, vorm en lettertype.

Binnen gedragsverandering is prototyping ontzettend waardevol omdat het uiteindelijk gaat om menselijk gedrag veranderen. Het is mensenwerk, geen exacte wetenschap en dus kan de theorie helemaal kloppen terwijl het in de praktijk simpelweg anders is. Soms heb je een factor over het hoofd gezien of weegt een aspect zwaarder dan verwacht. Dan is het zonde als een oplossing volledig is uitgerold en uiteindelijk niet het gewenste resultaat heeft. Prototyping biedt dan een laagdrempelige en goedkope manier om oplossingen te testen. Opdrachtgevers en belanghebbenden kunnen feedback geven en op die manier kan het ontwerp worden bijgestuurd.

Speel met de mogelijkheden en gebruik social design als handvat en inspiratie!

Tot slot
Hopelijk ben je geïnspireerd om social design toe te passen binnen jouw gedragsveranderingspraktijken. Tot slot de uitnodiging om het gewoon eens te proberen. Wees niet bang om bepaalde social designelementen in te zetten en te ontdekken of er meer in zit.

Ben je benieuwd hoe Behaviour Club je hierbij kan ondersteunen? Stuur ons dan gerust een berichtje.

Bronnen
Buhrs, M. (04 april, 2024). Opinie: omgaan met weerstand bij participatie? Zet je gedragsbril op! Stadszaken. Geraadpleegd op 17-04-2024, van https://stadszaken.nl/artikel/5853/opinie-omgaan-met-weerstand-in-participatie-zet-je-gedragsbril-op

Cherry, K. (07 november 2024). What is Cognitive Dissonance? Definition and Examples. Verywell Mind. Geraadpleegd op 17-04-2024, van https://www.verywellmind.com/what-is-cognitive-dissonance-2795012

Design Council. (2024). The Double Diamond Model. An universally accepted depiction of the design process. Design Council. Geraadpleegd op 17-04-2024, van https://www.designcouncil.org.uk/our-resources/the-double-diamond/

NOS. (26 mei, 2019). OM lanceert eigen parfum in strijd tegen xtc-labs. NOS nieuws. Geraadpleegd op 24-04-2024, van https://nos.nl/l/2286416